Euskal herriko hiribildua

Ver mapa más grande

(Naiara)

BI ARTE MOTAK

Bi arte mota daude:Romanikoa eta GotikoaArte erromanikoa 5.mendetik 7.menderarte gertatu zen,eta arte gotikoa 8.mendetik 15.menderarte.Elizaren parteak:absidea,zutabeak,gangak,hormak,arkuak,oinplanoa,atea...eliza bateko zutabe bateko hiru parteak:oinarria,fustea eta kapitela dira.

(Naiara eta Enekoitz)

FEUDALISMOA

Piramide feudaula erregeaz,jauntxis,nobles,eliza gizonez,nekazariz,artizaus eta esklabos osaturik dago.Oinarrizko aberastasun lurra(feudoa) nobleak eta eleiz gizonak zuten.Haien babeslekuak Monastegiak ziren.Erdia aroko liburua pergaminoetan idazten zituzten, burdinezko arkatzak erabilz.Feudalismoa pertsonen arteko menpekotasun-harremanetan oinarrituko gizarte sistema da.Torneoak bi zaldunen arteko borroka zaldi gainean, lantzaz eta armaduraz ziren.Donejakue bideak zaldunen arteko borrokak bultzatzeko egiten ziren.Bizkaian hiru hiribildu

daude:Barakaldo,Bilbo eta Portugalete.

(Naiara)

Erdi Aroa

Erdia aroa V.mendean asten da eta amaitzen da XV.mendean.Erdi aroa hasi egiten da erromatar inperio jausi egiten denean.Erdia aroa hiru etapa nagusi ditu:

-Goir erdi aroa

-Tarteko erdi aroa

-Berant erdi aroa

Erdi aroan %90 pobreak ziren.Erdia aroko mailarik altuena kalifa zen.Erdia aroa aro iluna izan zen.Erdia aroan pobre asko zeuden.Nekazari aske txikiek zorrak egiten zituzten eta lurrak galtzen zituzten.

Goiz erdia aroa VIII.mendetik X.era da.

Berant erdi aroa XI.mendetik XIII.era da.

Tarteko erdi aroa XIV.mendetik XV.era da.

(Naiara)

ARTE MUSULMANA

Arte islamiarrak beste tradizio artistiko batzuetako elementuak erabili zituen.Materialetan adreilua, zura eta igeltsua erabili zituzten.

Eraikuntza bereizgarriena Meskita da, baina bestelako eraikin asko daude: jauregiak, gotorlekuak, harresiak, mausoleoak eta lorategiak.

(Naiara)

KULTURA ETA ZIENTZIA

Zibilizazio islamiarren ekarpenik handiena beste zibilizazio batzuen kultur oinordetza gordetzea, garatzea eta hedatzea izan zen: Grezia, Bizantzio, Pertsia eta India.Gobernu islamiarrek astronomoen, matematikaren eta, oro har, zientzalarien lana babestu eta sustatu zuen.Kairon, bagdaden edo kordoban unibertzitateak, liburutegiak, laborategiak etab.eraiki zituzten eta mundu osoko adituak eta jakintsuak joaten ziren bertara.literatura garapen handia izan zuen, bates ere poesiak.Ibn Hazm poetaren usoaren lepokoa lana azpimarratu behar da.

(Naiara)

monasterioetako bizimodua

Monasterioan monjeak egun guztietan berdina egiten zuten. Monjeen eguneroko bizitza hiru zatitan banatzen zen: otoitza, lana eta atsedena... . Abadeak edo piroreak aginte osoa zuen monasterioan eta horren jabetzetan.
gela azko zeukaten: kapitulu-gela: elkartzen ziren monjeak hitz egiteko, ordenako erregelen kapituluak aztertzeko etb; eliza:monasterioko gela garrantzitsuenqa zen. Monjeak egunean hainbat aldiz elkartzen ziren otoitz egitera; scriptorium: monjeek eskuizkriboak kopiatzen zituzten eta liburuetako marrazkiak miniaturan egiten zituzten; eta jangela: monje batek Bibliako pasarteak irakurtzen zituen, gainerakoek isilik jasten zituzten bitartean.
Monasterioan bi lorategi modukoak zeukaten: baratzea eta hilerria. Monjeak monasterioan dena zeukaten ez ziren kanpora atera behar, ezertarako.


(jonathan)

ihauterietarako lantxoa

Zuen blogak irakurrita hemen duzue galdera batzuk test modukoak,
http://cid-23903d5c6189f497.skydrive.live.com/self.aspx/P%c3%bablico/galderak.doc
zabaldu artxiboa, gorde zuen ordenagailuan, astean zehar betetzen joan (azpimarratuz erantzun egokiak) eta gero bidali andoni.goiriena@gmail.com eta zuzenduta jasoko duzue zuen korreoan edo blogean.

Enkarterrietako Museoa

Enkarterrietako museoan, erdi aroan idazten zuten moduan idatzi genuen.Pluma batekin idatzi genuen eta pergamino baten gainean idatzi genuen. Lehenengo paper zikin batean idatzi genuen eta gero originalenan.Oso zaila izan zen.



(Joni, Enekoitz eta Naiara)

Rekonkista

Enekoitz

ISLAMA

Islama VII. mendean zortu zen, erlijio berri bat.Erlijio islamiarra Mahomak sortu zuen 613. urtean
Ala zen guztien kreatzailea.fede berriarenjarratzaileak jazarpen ugari jazan zituzten.Mahomak berak mekatik ihes egin behar izan zuen 622. urtean eta medinara alde egin zuen.Korana islamaren liburua santua da,Agindu erlijiosoa nagusiak biltzen dira bertan.



(Naiara eta enekoitz)

soldaduak

Gazteluetan askotan, torneoak egiten zitusten, batzuetan torneoak ere egiten zituzten, printzezarekin ezkontzeko.
Torneoan jokatzeko saldia eta armadura behar zitusten,
eta gero, puntarik gabeko lantza, estriboa eta eskutua
behar zituzten.
Irabasteko salditik bota egin behar zuten, biak jauzten
baziren ezpatarekin borroka egin behar zuten. Irabazteko
lurrera bota eta ezpata buruan apuntatu behar zuten.
(baina ez zuten hiltzen)



(joni eta enekoitz)

Bandokideen arteko gerrak

XIII. mendearen amaieratik XV. mendera arte.Europan krisi ekonomiko izugarria gertatu zen.

Ondorioak gizarteko talde guztiek nozitu bazituzten ere, segurtasunik gabeko sasoi luzea hasi zen.

Jauntxoek, nekazariek, elizgizonei lapurtzen zieten, baina batez ere, euren artean borrokatzen ziren, ustiapen ekonomikoko eremuak elkarri kentzeko ahaleginean.

Familia-buruak ziren nobleek euren senide guztien, hau da, leinuaren babesa zuten.

Euskal Herrian, ordea, leinuak bi bando handitan elkartu ziren: oinaztarrak eta ganboatarrak.

Bandokideak dorretxean bizi ziren, (bidegurutzetan, zubietan, ibietan...) kokatutako gotorlekuak ziren.Lau angeluko oinplanoa, bao gutxi zituzten eta sarrera lehenengo solairuan zegoen. Hiruzpalau solairu zituzten, solairua oso-oso altua zen. Dorretxe eta gaztelu batzuen artean, ezagunak ditugu Muñatones(muskiz), Martiartu(Erandio) eta Butroi gaztelua.

Ordezkari ospetsuena Lope Garcia de Salazar izan zen (1399 - 1476). Ekintzarako gizona izan zenez, hartu zuen bandoen arteko gerretan (izan ere, 17 urte zituela parte hartu zuen lehen aldiz), lan historikoa idatzi zuen."Las Bienandanzas e Fortunas" izeneko kronika da garrantzitsuena. Gaztelaniaz idatzitako lehenengo historia unibertsala da.

( Naiara )

Historia

Historia banatzen den aroetako bigarrena, Antzin Aroaren ondorengoa. Mendebaldeko Erromatar Inperioa desagertu zenetik Aro Modernora bitartekoa (V - XV. m.). Erdi Aroa bera, berriz, hirutan banatzen da: goiz erdi aroa, tarteko erdi aro aeta berat erdi aroa. Erdi Aroaren gailurrean XIII-XIV. mendeak daude, beren kreazio artistiko eta intelektual guztiz garrantzikoekin; XV. mendean, berriz, krisian sartu zen mende luzeetan eraikitako gizartea eta atea ireki zion Aro Modernoari, egitura mental, sozial eta politiko berrien gain. Kristandadearen aroa zen Europako Erdi Aroa, baina, bestalde, hori ezin da bereizi, ezta ulertu ere, Islamaren zabalkundea eta horren gain eraturiko islamdar inperioa kontuan eduki gabe. Kristau-munduaren eta mundu islamdarraren arteko harremanek definitzen dute neurri handi batean Erdi Aroa, ez bakarrik maila politikoan, baita erlijiokoan eta kulturalean ere. Erdi Aroaren ikuspegi zabalaren bi alderdiak dira kristau-zibilizazioa eta zibilizazio islamdarra. Herri germaniarren inbasioen ondoko hainbat erresuma berrien eratze eta finkatzearekin abiatu zen Europako Erdi Aroa. Herriok eta erresuma berriok kristautzearekin batera, Eliza gertatu zen mundu berriaren oinarri ideologiko eta euskarri kultural, beraren botere politiko eta sozial guztiz eragingarrian ere gauzatzen zena.

Naiara

GOIZ ERDIKO EKONOMIA ETA GIZARTEA

Gara hartako testuei esker badakigu Bizantziako gizartean alde handiak zeudela: boteretsu gutxi batzuk zeuden eta gehiengoak pobreak dira. Boteresuen artean familia inperiala, jabe handiak, goi-funtzionarioak eta elizako goi-karguak zeuden. Inperioko %90 nekazaritzan eta abeltzaitzan aritzen ziren. Hiri horietako gehienak Europa, Asia eta Afrika batzen zituzten ibilbidetan kokatuta zeuden eta merkataritza-jarduera hadia egoten zen hiri hoietan.

(Naiara)

gazteluak

Gazteluak toki estrategioetan eta defendatzeko inguratzen zuen zulo bat prestatzen zuten. Errege-familiaz edo jaunaren familiaz erraztan eraikitzen zituzten: muino baten gainean, amildegi baten ondoan , ibai edo aintzira baten basterrean etab. Horretarako aukerarik ez zegoenean, gaztelua gain, gazteluaren barnean soldaduak eta horien beharrak asetzeko zerbitzari asko bizi ziren. gazteluan torneoak egiten zitusten. Dorre nagusian importanteenak bizi dira. Talaietatik gerra zegoenean arkeroak hantxe ipintzen ziren arkoa botatzeko.


(jonathan)

Zer gertatu zen Goiz Erdi Aroan?

Erdi aroa bi zatitan banatzen dugu:

• Goi erdi aroa, (V-XIII)


• Behe erdi aroan, (XIII-XV)

Inperio erromatarra desagertu ostean, ekonomia,gizarte eta kultura arloko atzerakuntza handi-handia izan zen lurralde osoan.

(Naiara eta enekoitz)

Zer gertatu zen Goiz Erdi Aroan?

Erromesaldiak

Izpiritu erlijiosoaren eta Jainkoaren graziaren bilaketaren ondorioz, mende eta mende askotan zehar sinestunek bidaia luzeak egiten zituzten leku santuetara.

Santiago bidea VIII. mendean sortu zen, milaka erromes bere sorterritik Compostelako Santiagoraino joan ziren apostoluaren aztarnak gurtzeko asmoz.

Erromesek galtzada erromatar zaharren trazatua jarraitzen zuten.

Beste bidea, kristauena ere, Jerusalem da bertan Jesus hil zuten gurutziltzatua.

Mekaran Mahoma jaio zen.Mahomak Islama sortu eta aldarrikatu zuen.Mahoma dios bat zen.

( Naiara )

Hiribilduak

XII. mendearen erdialdetik aurrera, Gaztelako produktuak (artilea) Europa atlantikoko merkataritza-zirkuituetan sartu ziren.Hori dela eta, Bizkaia eta Elkarterri produktuen iragaitzarako lekuak ziren Gaztelako mesetaren eta Kantauri itsasorako sarrera naturalaren artean. 

Ibilbide berri horiek ziurtatzeko, hiribilduak sortu ziren.Hauetariko batzuk:Balmaseda, Bilbo eta Portugalete.

Biztanle gehienak landa-inguruetan bizi zirenez, aberastasun handiena ere bertan zegoen.Nekazariek eta Merkatariek hiribilduan bertan zituzten produktuak saltzeko eta erosteko beharrezko zerbitzu guztiak.

Bestealdetik btzuk harresiz inguratuak ere ziren.

( Naiara )

Nola eraikitzen zuten orain dela milaka urte?

Duela mila urte, eraikitzeko teknikak ez zeuden oso garatuta. Eraikin gehienak egurrezkoak ziren eta jauregi, gaztelu eta eliza gutxi batzuk baino ez ziren harrizkoak.Jauregi eta gazteluetako areto nagusiak eta elizako nabeak harrizko gangez estaltzen ziren.Gangak kalitate estetiko handikoak zire.

ELIZAREN PARTAK:

1.Absidea                      -arku zorrotza

2.Oinplanoa                 7.Ganga

3.Hormak                     -Kanoi erdikoa

4.Sarrera (atea)           -Ertz ganga

5.zutabeak                    -Gurutz ganga

-oinarria                      8.Teilatua

-fustea                          9-Horma bularrak

-kapitela                      -Itsasita (erromanikoa)

6.Arkuak                     -Arbotantea (gotikoa)

-puntu erdikoa

( Naiara )

Arte gotikoa

Arte gotikoa

XIII-XV

Arkitektura

Elizak. harriz meheagoak,

lehio handiak, arku zorrotza

ertz ganga, horma bular

arbotantea.

Eskultura

Ate nagusian, timpanoan

zutabetan, kapitela ...

pintura

Absidean gangak eta

beirateak freskoak.

(jonathan)

Arte erromanikoa

Arte erromanikoa

X-XII
Arkitektura
monasterioak, elizak.
Harriz horma lodi, lehio txiki,
puntu erdiko arkuak, kanoi
erdiko ganga eta horma bularra
itsatsita.
Eskultura
Ate nagusia, timpanoan
sutabetan,kapitela ...
Pintura freskoak.
Absidea gangak freskoak


(jonathan)

Nola ehorzten zituzten hildakoak lehen Erdi aroan?

Haitzuloetan eta trikuharrietan ehorzten zituzten hildakoak. Geroago, Historiaurretik irten gabe, gorpuak erraustu eta kutxetan ehorzten zituzten. Kultura erromatarrak lurperaketa inposatu zuen berriro, eta hilobiak hilarrien bidez nabarmentzeko ohitura zabaldu zen. Bizirik zeudenei hildako senitartekoak eta lagunak gogoratzeko aukera eskaintzea zen helburu nagusia.

Erdi Aroan, kristautasuna ere lurperaketeren aldekoa izan zen.
Argi eta garbi dago kristautasunaren kultura astiro-astiro zabaldu zen.

( Jonathan )

Nolakoa zen Erdi Aroa

( Enekoitz, Naiara eta Joni )

Nola egiten zituzten liburuak

Erdi Arotik harik eta XV.mendean papera nagusitu arte, pergaminoa idazketaren euskarri nagusia izan zen.
Idazkerako artisauok forma grafiko berriak asmatu eta marrazkiz zein pinturaz hornitu zituzten testuak. Pegaminoa zenbait eratako larruzalez egindako larrua zen. Idazteko, luma erabiltzen zuten. Tamaina handiko antzararen lehenengo bost arraun-lumetako bat izan behar zen-eta. Erabilitako tintak begetalak eta mineralak ziren, eta , kasu guztietan, zuringoak, koipeak... erabiltzen ziren tintak loditzeko.
Idazten asi baino lehen, pergaminoa marratu egiten zuten, berunezko arkatzaz marra finak marrazten zituzten, eskribauek lerroari eutsi ahal izateko.
Apainketa oso lan fina zen. Inizialak edo mininaturak adituek egiten zituzten.

( Joni, Enekoitz eta Naiara )

Erdi aroaren piramidea

Gizartea pertsonen arteko menpetasun-harremanetan oinarritu zen.Bertan,erregea zegoen goiko aldean;gero jauntxoak,nobleak,eliza gizonak eta azpian nekazariak,artisauak,esklaboak.


Egilea:Naiara

Erdi aroaren etapa nagusiak

Erdi aroak hiru etapa nagusi ditu,hauek dira:

• Goiz Erdi Aroa ( VIII.mendetik X.era)
• Tarteko Erdi Aroa ( XI.mendetik XIII.era)
• Berant Erdi Aroa (XIV.mendetik XV.era)

Egilea:Naiara

erdi aroa

Erdia aroa hirugarren garaia da.Aintzin aroaren eta aro modernoaren artean dago.

( Naiara)